[KOSSAK Wojciech]. Zbiór dokumentów i listów Wojciecha Kossaka w sprawie cyklu jego olejnych szkiców do panoramy "Somosi...

[KOSSAK Wojciech]. Zbiór dokumentów i listów Wojciecha Kossaka w sprawie cyklu jego olejnych szkiców do panoramy "Somosierra" z pocz. XX w.
Po sukcesie panoramy „Berezyna”  Wojciech Kossak na zlecenie grona warszawskich kapitalistów rozpoczął prace na nad kolejną pracą tego typu – „Somosierrą”. Czteroczęściowy olejny szkic powstał w l. 1899-1900 w Berlinie, po uprzednim rekonesansie terenowym w Hiszpanii. Partie krajobrazowe wykonał współpracownik Kossaka,  Michał Wywiórski. Obrazy miały wymiar 150x287 cm. Przewiezione i zaprezentowane w Warszawie dzieło uzyskało pozytywne opinie artystyczne i historyczne. Mimo to cenzura rosyjska nie wyraziła zgody na podjęcie prac nad pełnowymiarową panoramą. Kossak sprzedał szkic w V 1900 braciom Czarnowskim  za 7.000 rubli. Końcem II 1901 autor obrazów i ziemianin z Łykoszyna Czesław Świeżawski  założyli dwuosobową spółkę „w celu nabycia i eksploatowania szkiców Samo-Sierry”. Wspólnicy zobowiązali się do zakupu obrazów za 8.800 rubli (kwotę tę przekazał ratalnie w 1901 sam Świeżawski), finansując to przedsięwzięcie w równych częściach. Umowa przewidywała sprzedaż szkiców za co najmniej 12.000 rubli. Ponieważ próby spieniężenia „Somosierry” za tę sumę nie powiodły się, 1 III 1903 zawarto nową umowę, w myśl której Kossak „bierze w celu sprzedaży cykl obrazów”, cenę ustalono na 10.000 rubli. Ta także okazała się za wysoka, choć pojawiali się „poważni amatorzy”, którzy oferowali nieznacznie mniej. Problemem, który poróżnił wspólników, był nieuregulowany dług Kossaka, który nie wywiązał się z narzuconych mu przez umowę warunków i nie przekazał Świeżawskiemu należnych 4.400 rubli. Kossak wielokrotnie w swoich listach zapewniał wspólnika, że mimo pewnych trudności, na interesie nie straci. Pisał także: „chciałbym zatrzeć niemiłe wrażenia  mojej współki z Czesiem”. Przedsięwzięcie nie przyniosło spodziewanych profitów, na co wskazuje fakt, iż obrazy do 1968 pozostawały w posiadaniu spadkobierców Czesława Świeżawskiego. W tym roku, dzięki subwencji państwowej i zbiórce publicznej, stały się własnością Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej i pozostają tam do dziś.
Oferowany zespół dokumentów to:
1. dwie umowy pomiędzy C. Świeżawskim i W. Kossakiem z 23 II 1901 w Warszawie i 1 III 1903 w Wiedniu, obie podpisane przez Wojciecha Kossaka (umowa wcześniejsza z ubytkiem narożnika i przetarciem na zgięciach, późniejsza spisana na papierze firmowym Świeżawskiego jako właściciela dóbr łykoszyńskich i rokietnickich)
2. odręczne zobowiązanie C. Świeżawskiego do przekazania Ludwikowi Czarnowskiemu 8.800 rubli w czterech równych ratach, dat. 24 II 1901 w Warszawie i – na tym samym arkuszu – pokwitowanie L. Czarnowskiego przyjęcia całej kwoty (XII 1901)
3. rachunek Banku Handlowego w Warszawie dla C. Świeżawskiego potwierdzający przekazanie „należnej wypłaty” w wys. 15,5 rubla W. Kossakowi, dat. 25 II 1901
4. osiem listów W. Kossaka do C. Świeżawskiego dotyczących niemal w całości ich wspólnego „interesu” związanego ze szkicami do „Somosierry”. Listy pisane w Berlinie, Krakowie i Wiedniu, z reguły bez daty rocznej (np. 4 Stycz., Piątek, 28 Mar., 18 Luty), objętości od 1 do 4 stron. Kossak przedstawia pomysł wystawienia „Somosierry” w Kijowie w salonie Zamarajewa (wycofuje się wkrótce z tego), w pałacu Działyńskich w Poznaniu, we Lwowie, także w Chicago („są tam bogaci Polacy którzy dawno już dopominają się o obrazy treści historyczno-narodowej”), relacjonuje pokaz w Warszawie („Ejsmond jest naprawdę nieoceniony […]. Jest tak mądrze, tak elegancko, a tak korzystnie dla obrazów że lepiej być nie może”). Wierząc w powodzenie przedsięwzięcia pisze: „chwilki nie żałuję żeśmy ten interes zrobili i mam najgłębsze przekonanie że jest dobrym”, a nawet: „dzięki mnie otworzyły się przed Tobą wrota nieśmiertelności i w Panteonie zasłużonych będziemy kiedyś pod rękę spacerować”. Z czasem w listach pojawiają się kwestie finansowe: Świeżawski „nie pozwala obrazów ruszyć” dopóki Kossak nie wpłaci swojej części kapitału. Nie dysponując gotówką artysta próbuje zmienić warunki umowy. Teoretycznie przystaje na propozycję Świeżawskiego odkupienia od niego obrazów za 7.000 rubli, przeszkodę stanowi brak środków. Kossak tłumaczy się także ze stawianych mu zarzutów natury politycznej: „Jako faworyt Cesarza potępiłem podaniem się do dymisji jako malarz nadworny politykę antypolską. Cesarz kazał mi powiedzieć, że mu moje przekonania […] nie przeszkadzają i prosi mnie abym został […]. Rezultat tego jest że wszyscy w Berlinie dziś wiedzą że jestem Polakiem”. Dwa listy niekompletne – brak frazy kończącej list i brak podpisu, pozostałe w stanie dobrym i bardzo dobrym
5. dwa listy W. Kossaka do Zofii Świeżawskiej, żony Czesława, oba dwustronicowe. W jednym informuje, że w Warszawie jest klient gotów zapłacić 10.000 koron „z małym ustępstwem”, martwi go milczenie korespondencyjne Świeżawskiego, wspomina o gotowych ramach do obrazów „u Sapiehy w Warszawie”. Drugi list dotyczy głównie obrazu zamówionego przez Świeżawską i zawiera rysunek dwóch par wołów, do wyboru. Artysta gotów jest namalować obraz po niższej cenie, aby „zatrzeć niemiłe wrażenia z mojej współki z Czesiem”. Załamania narożnika jednego listu, stan dobry
6. list Franciszka Ejsmonda z Tow. Zachęty Sztuk Pięknych do C. Świeżawskiego z pytaniem o możliwość wystawienia „Somosierry” w Krakowie, zgody takiej udzielił uprzednio Kossak, dat. 14 X 1902 w Warszawie
7. list Tadeusza Kossaka (bliźniaka Wojciecha) do C. Świeżawskiego, starający się załagodzić konflikt: „proszę Kochany Czesławie, żebyś nie myślał zanadto źle o Wojtku. Zacny to i poczciwy chłop, ale roztrzepaniec i jeszcze trochę letkiewicz […] bądź względnym, że to z artystą interes (którzy są zawsze mniej więcej w obłokach)”.
Zespół zawiera interesujący materiał dotyczący wielu aspektów twórczości malarza, choć skupia się głównie na szkicach do planowanej wielkiej panoramy „Somosierra”.
W. Kossak (1856-1942) - artysta-malarz uprawiający malarstwo o tematyce historycznej i batalistycznej. Współautor wraz z Janem Styką "Panoramy Racławickiej". Jego malarstwo cieszyło się ogromną popularnością, trafiało do uczuć patriotycznych gloryfikując wojsko polskie. Syn i uczeń Juliusza, ojciec Jerzego, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i Magdaleny Samozwaniec.
C. Świeżawski h. Paprzyca (1867-1933) - syn Eustachego i Emmy z Jeżewskich, ziemianin, właściciel majątków Łykoszyn i Rokietnica.
Z. Świeżawska z domu Rakowska h. Trzywdar (1872-1941) - żona Czesława, córka Adolfa i Kamili z Jaruntowskich h. Prus, właścicielka majątku Ostrów pod Przemyślem.